Báo cáo Sáng kiến kinh nghiệm Áp dụng kỹ thuật brainstorming trong dạy học Tiếng Anh cho học sinh Lớp 10

 Áp dụng kỹ thuật Brainstorming trong dạy học tiếng Anh cho học sinh lớp 10 
 SỞ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO NAM ĐỊNH 
 TRƯỜNG THPT TRẦN HƯNG ĐẠO 
 BÁO CÁO SÁNG KIẾN 
 DỰ THI CẤP TỈNH 
ÁP DỤNG KỸ THUẬT BRAINSTORMING TRONG DẠY HỌC TIẾNG 
 ANH CHO HỌC SINH LỚP 10 
 Tác giả: Nguyễn Thị Phương Mai 
 Trình độ chuyên môn: Cử nhân 
 Chức vụ: Giáo viên tiếng Anh 
 Nơi công tác: Trường THPT Trần Hưng Đạo 
 Nam Định, tháng 6 năm 2017 
 1 Áp dụng kỹ thuật Brainstorming trong dạy học tiếng Anh cho học sinh lớp 10 
 THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN 
 1. Tên sáng kiến: 
 Áp dụng kỹ thuật Brainstorming trong dạy học tiếng Anh cho học sinh 
 lớp 10. (Chương trình SGK thí điểm hệ 10) 
 2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Chương trình SGK thí điểm hệ 10 năm môn 
 Tiếng Anh lớp 10 
 3. Thời gian áp dụng sáng kiến: 
 Từ ngày: 25 tháng 8 năm 2016 đến ngày 26 tháng 5 năm 2017 
 4. Tác giả: 
 Họ và tên: Nguyễn Thị Phương Mai 
 Năm sinh: 1981 
 Nơi thường trú: Số 9 Ngõ 33 Đường Phạm Ngũ Lão, xã Mỹ Xá, 
 thành phố Nam Định 
 Trình độ chuyên môn: Cử nhân tiếng Anh 
 Chức vụ công tác: Giáo viên 
 Nơi làm việc: Trường THPT Trần Hưng Đạo 
 Điện thoại: 01696907778 
 Tỷ lệ đóng góp tạo ra sáng kiến: 100% 
5. Đơn vị áp dụng sang kiến: 
 Tên đơn vị: Trường THPT Trần Hưng Đạo 
 Địa chỉ: Số 75/203 Đường Trần Thái Tông, P. Lộc Vượng, TP Nam Định 
 2 Áp dụng kỹ thuật Brainstorming trong dạy học tiếng Anh cho học sinh lớp 10 
 BÁO CÁO SÁNG KIẾN 
I. Điều kiện hoàn cảnh tạo ra sáng kiến 
 Xã hội càng ngày càng phát triển. Do đó, nhu cầu giao tiếp, học tập, 
nghiên cứu không ngừng tăng lên. Điều đó đồng nghĩa với việc con người 
không thể chỉ biết và sử dụng một ngôn ngữ nhất định (tiếng mẹ đẻ). Việc học 
tập và sở hữu thêm một ngoại ngữ nào đó - đặc biệt là tiếng Anh, một phương 
tiện giao tiếp quốc tế hữu hiệu - dần trở thành một nhu cầu thiết yếu. Vì vậy, dạy 
và học tiếng Anh tại trường phổ thông là một tất yếu để đưa con người dần tiến 
đến cái đích của sự giao tiếp quốc tế đa phương diện. 
 Như một xu hướng phát triển tất yếu, Giáo dục cũng phải có nhiều thay 
đổi để phù hợp với những yêu cầu mới của xã hội hiện đại. Tiếng Anh đã trở 
thành một môn học bắt buộc trong hệ thống Giáo dục quốc dân ở Việt Nam. 
Cũng như bất kỳ một môn học nào khác, cộng thêm những yếu tố mang tính 
chất đặc thù bộ môn, việc dạy và học tiếng Anh đòi hỏi những phương pháp, 
phương tiện dạy học phù hợp và thường xuyên được đổi mới. Hướng đổi mới là 
giảng dạy đạt hiệu quả và chất lượng, lấy người học làm trung tâm. Để một giờ 
học Ngoại Ngữ đạt kết quả, giáo viên phải tìm ra những phương pháp dạy học 
phù hợp, những hỗ trợ thích hợp từ phương tiện dạy học, phù hợp với từng tiết 
dạy, từng đối tượng học sinh và đặc biệt là thật hứng thú. Điều này có nghĩa là, 
trong khoảng thời gian cho phép của một tiết dạy vấn đề mà giáo viên cần quan 
tâm không phải là mình đã làm được những gì mà là học sinh có tâm trạng, tâm 
thế, thái độ như thế nào đối với các hoạt động mà giáo viên tổ chức và mức độ 
tham gia của từng đối tượng học sinh vào hoạt động đó. 
 Với thực tế giảng dạy tại trường, đa phần học sinh có vốn tích lũy về kiến 
thức ngôn ngữ tiếng Anh rất ít, đặc biệt là năm học 2016-2017 trường tôi lần đầu 
tiên áp dụng học toàn khối chương trình sách giáo khoa thí điểm. Chương trình 
mới khắc phục nhược điểm của chương trình sách giáo khoa hiện hành. Chương 
trình mới không nặng về giảng dạy kiến thức về mặt ngữ pháp như trước đây. 
Nó đòi hỏi học sinh cần vốn từ vựng khá lớn và các kiến thức tích hợp ở nhiều 
bộ môn khác nhau cũng như sự hiểu biết về các vấn đề thời sự trong cuộc sống 
hiện đại, để áp dụng thực hành các kỹ năng giao tiếp: nghe, nói, đọc, viết. Vì 
vậy nếu giáo viên chỉ giảng dạy theo một cách thức đơn điệu, lặp lại thì sự buồn 
 3 Áp dụng kỹ thuật Brainstorming trong dạy học tiếng Anh cho học sinh lớp 10 
tẻ, nhàm chán của không khí tiết học cộng với sự e ngại, rụt rè của học sinh sẽ 
khiến cho tư duy của các em dần trở nên ngại và lười hoạt động. Khi giáo viên 
đặt học sinh vào những tình huống có vấn đề và yêu cầu các em phải tìm cách 
giải quyết chúng, giải quyết độc lập, theo cặp hay theo nhóm, thì buộc học sinh 
phải suy nghĩ theo các hướng khác nhau, nhìn nhận vấn đề theo nhiều cách, 
nhiều khía cạnh và từ đó tìm ra cách tốt nhất cho vấn đề đó. 
 Chính vì lý do đó tôi đã mạnh dạn đề xuất ý tưởng áp dụng kỹ thuật 
“brainstorming” trong các tiết dạy tiếng Anh cho học sinh THPT. Việc áp 
dụng kỹ thuật này sẽ giúp học sinh làm việc một cách tích cực, tự giác và chủ 
động, ngoài ra còn thúc đẩy sự tự tin và sáng tạo của các em, tạo cho các em một 
thói quen tốt trong học tập và một kĩ năng trong cuộc sống: biết nhìn nhận một 
vấn đề nào đó toàn diện hơn. 
II. Mô tả giải pháp 
 1. Khái niệm “Brainstorming” 
 Brainstorming (BSM) (Công não/Tấn công não/tập kích não/Động não) là 
một kỹ thuật ban đầu được tạo ra để tìm ý tưởng trong làm việc theo nhóm. Kỹ 
thuật này được Alex F. Osborn (1888 -1966), một nhà quản trị quảng cáo người 
Mỹ, đề cập trong cuốn sách Applied Imagination: Principles and Procedures of 
Creative Problem Solving. Trong cuốn sách này ông miêu tả BSM như là một 
kỹ thuật hội ý bao gồm một nhóm người nhằm tìm ra lời giải cho vấn đề đặc 
trưng bằng cách góp nhặt tất cả ý kiến của nhóm người đó nảy sinh trong cùng 
một thời gian theo một nguyên tắc nhất định. Đây là một phương pháp đặc sắc, 
dùng sơ đồ tư duy (Mind Map) là một công cụ hỗ trợ, để phát triển nhiều giải 
pháp sáng tạo cho một vấn đề. Phương pháp này hoạt động bằng cách nêu các ý 
tưởng tập trung trên vấn đề, từ đó rút ra rất nhiều giải pháp căn bản cho nó. Các 
ý niệm/ hình ảnh về vấn đề trước hết được nêu ra một cách rất phóng khoáng và 
ngẫu nhiên theo dòng suy nghĩ càng nhiều, càng đủ càng tốt. Các ý kiến có thể 
rất rộng và sâu cũng như không giới hạn bởi các khía cạnh nhỏ nhặt nhất của 
vấn đề mà những người tham gia nghĩ tới. Trong BSM thì vấn đề được đào bới 
từ nhiều khía cạnh và nhiều cách nhìn khác nhau. Sau cùng các ý kiến sẽ được 
phân nhóm và đánh giá. 
 4 Áp dụng kỹ thuật Brainstorming trong dạy học tiếng Anh cho học sinh lớp 10 
 Với đặc điểm như vậy, từ lâu người ta đã sử dụng kỹ thuật này vào trong 
rất nhiều lĩnh vực đặc biệt là những lĩnh vực, hoạt động cần sự đột phá, sáng tạo 
và độc đáo như: 
 - Phát triển sản phẩm mới 
 - Quảng cáo 
 - Giải quyết vấn đề 
 - Quá trình quản trị 
 - Quản trị dự án 
 - Xây dựng nhóm 
 - Xây dựng kế hoạch kinh doanh 
 Và dần dần, kỹ thuật này được áp dụng vào quá trình dạy học nhằm mang 
đến cho học sinh, sinh viên một cách thức làm việc mới chủ động, sáng tạo, tích 
cực để giải quyết các nhiệm vụ và tình huống học tập của bản thân và của tập 
thể lớp. 
 2. Cách thức tiến hành BSM. 
 BSM có thể tiến hành bởi một hay nhiều người. Số lượng người tham gia 
 nhiều sẽ giúp cho phương pháp tìm ra lời giải được nhanh hơn hay toàn diện 
 hơn nhờ vào nhiều góc nhìn khác nhau bởi các trình độ, trình tự khác nhau của 
 mỗi người. Theo A. Osborn, để tiến hành BSM theo nhóm cần có các bước sau: 
 a. Trong nhóm chọn ra một nhóm trưởng để điều khiển và một người thư ký 
 để ghi lại tất cả ý kiến (cả hai công việc có thể do cùng một người thực 
 hiện). 
 b. Xác định vấn đề hay ý kiến sẽ được BSM. Phải làm cho mọi thành viên 
 trong nhóm hiểu thấu đáo về đề tài sẽ được tìm hiểu. 
 c. Thiết lập các "luật chơi" cho hoạt động BSM. Chúng nên bao gồm: 
 • Nhóm trưởng có nhiệm vụ điều khiển buổi làm việc. 
 • Không một thành viên nào có quyền đòi hỏi hay cản trở, đánh giá, 
 phê bình hay thêm bớt vào ý kiến, từ vựng nêu ra, hay giải đáp của 
 thành viên khác. 
 • Cần xác định rằng không có câu trả lời nào là sai. 
 5 Áp dụng kỹ thuật Brainstorming trong dạy học tiếng Anh cho học sinh lớp 10 
 • Tất cả câu trả lời, các ý, các cụm từ, ngoại trừ nó đã được lặp lại 
 đều sẽ được thu thập và ghi lại (cách ghi có thể tóm gọn trong một 
 chữ, một từ hay một câu cho mỗi ý riêng rẽ). 
 • Vạch định thời gian cho hoạt động và ngưng khi hết giờ. 
 d. Bắt đầu BSM: Nhóm trưởng chỉ định hay lựa chọn thành viên chia sẻ ý 
 kiến trả lời (hay những ý niệm rời rạc). Người thư ký phải viết xuống tất 
 cả các câu trả lời, nếu có thể công khai hóa cho mọi người thấy (viết lên 
 bảng chẳng hạn). Không cho phép bất kỳ một ý kiến đánh giá hay bình 
 luận nào về bất kỳ câu trả lời nào cho đến khi chấm dứt hoạt động BSM. 
 Trong suốt quá trình này nhóm trưởng phải là người biết cách cân bằng 
 hoạt động của tất cả các thành viên trong nhóm sao cho mỗi người đều có 
 cơ hội đưa ra ý kiến cá nhân của mình, tránh tình trạng một vài người quá 
 tích cực còn những người khác thì hầu như không có ý kiến gì. 
 e. Sau khi kết thúc hoạt động, hãy lượt lại tất cả và bắt đầu đánh giá các câu 
 trả lời. Một số lưu ý về chất lượng câu trả lời, bao gồm: 
 • Tìm những câu ý trùng lặp hay tương tự để thu gọn lại. 
 • Góp các câu trả lời có sự tương tự hay tương đồng về nguyên tắc 
 hay nguyên lí. 
 • Xóa bỏ những ý kiến hoàn toàn không thích hợp. 
 • Sau khi đã cô lập được danh sách các ý kiến, hãy bàn luận thêm về 
 câu trả lời chung. 
 Với cách thức làm việc như vậy thì dù muốn hay không, dù nhiều ý tưởng 
hay ít thì mỗi thành viên đều phải đưa ra ý kiến cá nhân để đóng góp cho vấn đề 
chung. Và như vậy nếu học sinh tham gia vào các hoạt động BSM để tìm cách 
giải quyết các nhiệm vụ học tập do giáo viên yêu cầu các em sẽ không phải sợ 
hay e ngại rằng ý kiến của mình sẽ bị phản bác. Điều đó thúc đẩy sự tự tin của 
mỗi cá nhân và động viên các em tư duy về vấn đề, và hình như nó còn tạo ra 
một sự cạnh tranh ngầm giữa các thành viên trong nhóm trong việc dành lấy cơ 
hội để đưa ý tưởng và cũng hi vọng rằng ý tưởng đó sẽ trở thành lựa chọn chung 
hợp lí nhất của nhóm. 
3. Vai trò của BSM trong việc đổi mới phương pháp dạy học (PPDH) 
 Luật Giáo dục 2005, điều 28, đã nhấn mạnh sự cần thiết phải đổi mới 
phương pháp dạy và học theo hướng tích cực. Trong việc đổi mới phương pháp 
 6 Áp dụng kỹ thuật Brainstorming trong dạy học tiếng Anh cho học sinh lớp 10 
dạy và học theo hướng tích cực thì phương pháp học của học sinh là mối quan 
tâm hàng đầu. Trong suốt 5 năm qua, chúng ta cũng đã không ngừng đổi mới để 
hưởng ứng cuộc vận động “xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích 
cực”. Mục đích cũng chính là tạo nên một chuyển biến trong mối quan hệ giữa 
giáo viên và học sinh với các hoạt động học tập mà mục tiêu cuối cùng là tạo ra 
được sự tích cực và chủ động của học sinh trong quá trình lĩnh hội tri thức. 
Trong rất nhiều kỹ thuật dạy học (KTDH) thường dùng, có thể kể đến một số 
KTDH phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học như: Kỹ thuật công não 
(Brainstorming), kỹ thuật thông tin phản hồi, Như vậy, BSM (với việc hỗ trợ 
của sơ đồ tư duy (Mind Map) chính là một trong những KTDH hiệu quả tạo nên 
sự chuyển biến trong tư duy của người học. 
 Sự chuyển biến về hoạt động học tập trong lớp có thể thể hiện qua sơ đồ 
sau: 
 Học sinh 
 Học sinh 
 Giáo viên và học sinh 
 Giáo viên và học sinh 
 Giáo viên 
 Giáo viên 
 Truyền thống Tích cực 
 Nhìn vào sơ đồ trên ta dễ dàng nhận thấy sự biến đổi một cách căn bản, có 
 thể nói là sự đảo chiều, trong vai trò của giáo viên và học sinh đối với các hoạt 
 động trong lớp học. Nếu như trong PPDH truyền thống, giáo viên là người giữ 
 vai trò chủ đạo, là nền móng cho mọi hoạt động, hoạt động của giáo viên chiếm 
 phần lớn trong tổng số hoạt động chung của một tiết học trong lớp thì ở PPDH 
 tích cực, “linh hồn” của các hoạt động trong lớp chính là học sinh. Các em 
 “dành” lấy và chiếm hữu đa phần hoạt động của lớp học. 
 7 Áp dụng kỹ thuật Brainstorming trong dạy học tiếng Anh cho học sinh lớp 10 
 Trong PPDH mới này, mối tương quan giữa giáo viên và học sinh có thể 
 được miêu tả trong sơ đồ sau: 
 Định Nghiên cứu, 
 tìm hiểu 
 hướng 
 Ngườ Ngườ
 i dạy Tổ chức Thực hiện i học 
 Hỗ trợ, cố Tự đánh 
 vấn, đánh giá, tự điều 
 giá chỉnh 
 Trong sự tương tác này, giáo viên đóng vai trò là người cố vấn, định 
hướng và tổ chức các hoạt động học tập còn học sinh mới là chủ thể thực hiện 
hoạt động bằng cách tự nghiên cứu, tự tìm hiểu và tự đánh giá, tự điều chỉnh 
phương pháp học tập của mình. Như vậy trong trong mối quan hệ tương tác này 
yếu tố quan trọng nhất chính là sự tự giác của học sinh. 
 Với kỹ thuật BSM, học sinh sẽ tự giác tư duy, chủ động và tích cực hoạt 
động để tìm ra các giải pháp cho các nhiệm vụ học tập mà giáo viên đưa ra. Do 
đó, BSM góp phần vào việc đổi mới PPDH theo hướng tích cực. 
2. Thực trạng của việc dạy và học tiếng Anh 
 Tiếng Anh đã là một môn học bắt buộc trong hệ thống giáo dục quốc dân 
của nước ta, song vấn đề dạy và học nó vẫn chưa đạt được sự đồng bộ trong hiệu 
 8 Áp dụng kỹ thuật Brainstorming trong dạy học tiếng Anh cho học sinh lớp 10 
qủa và chất lượng giữa các vùng miền, khu vực. Đặc biệt sự quan tâm hứng thú 
đối với môn học này cũng có sự phân hóa rõ rệt giữa học sinh thành thị và học 
sinh nông thôn, miền núi, vùng đặc biệt khó khăn. Sự khác biệt này xuất phát từ 
cả nguyên nhân khách quan lẫn chủ quan. 
 Thứ nhất, giáo viên không tự đổi mới PPDH. Chúng ta đề cập nhiều đến 
việc đổi mới và tính tất yếu của việc đổi mới PPDH. Đó là dạy học tích cực, lấy 
người học làm trung tâm, là chủ thể của hoạt động học tập. Tuy nhiên việc đổi 
mới đó không thể thực hiện trong một sớm một chiều nhất là khi PPDH truyền 
thống ăn sâu tạo nên gốc dễ, tạo nên lối mòn khó thay đổi. Chúng ta thẳng thắn 
nhìn nhận rằng đang tồn tại rất nhiều tiết học tiếng Anh không “warm up”. Đơn 
giản chỉ là kiểm tra bài cũ, kiểm tra sĩ số học sinh và ghi tiêu đề bài mới rồi kế 
tiếp là hàng loạt các hoạt động thuyết trình: thuyết trình về nghĩa từ vựng, về 
cách dùng của một cấu trúc ngữ pháp v.v Các tiết dạy diễn ra tương tự không 
phân biệt đối tượng học sinh, không phân biệt nội dung bài học cũng không 
quan tâm đến việc phải có sự hỗ trợ của một phương tiện dạy học nào đó cho 
phù hợp. Tình trạng đó dẫn đến một không khí hết sức nhàm chán và buồn tẻ. 
Học sinh không hề thấy hứng thú, không có yếu tố bất ngờ thu hút các em, 
không có tình huống có vấn đề để tác động vào tư duy của các em. Hậu quả là 
một sự mệt mỏi, uể oải, mất tập trung kéo dài. 
 Thứ hai, vốn tích lũy của học sinh về ngôn ngữ tiếng Anh rất ít. Mặc dù 
học sinh đã được tiếp cận với môn tiếng Anh ở cấp THCS, tuy nhiên khi bước 
vào cấp THPT thì hầu như vốn tích lũy của các em là rất ít. Điều này một phần 
xuất phát từ thực tế dạy học ở trên. Khi học sinh đã cảm thấy không hứng thứ 
với môn học vì giáo viên không mang đến cho các em những bất ngờ thú vị từ 
chính môn học đó thì không nảy sinh nhu cầu tìm hiểu và khám phá về môn học. 
Điều này dẫn đến việc các em hết sức e ngại, rụt rè trong các hoạt động do giáo 
viên tổ chức trong các tiết học tiếng Anh ở trường THPT. Các em lúng túng và 
bối rối khi không thể giải quyết được nhiệm vụ mà giáo viên giao cho do những 
hạn chế về mặt kiến thức. Và nếu tiếp tục để tình trạng này tồn tại, thì các tiết 
học tiếng Anh sẽ lại trôi qua trong một không khí nặng nề. 
 Thứ ba, phương tiện dạy học đặc thù còn nhiều thiếu thốn. Một trong 
những hướng đổi mới PPDH theo hướng tích cực là áp dụng các phương tiện 
dạy học (PTDH) phù hợp với đặc trưng của bộ môn. Sự hỗ trợ của các PTDH 
 9 Áp dụng kỹ thuật Brainstorming trong dạy học tiếng Anh cho học sinh lớp 10 
mới, phù hợp sẽ làm tăng hiệu quả và chất lượng của quá trình dạy học. Tuy 
nhiên, thực tế ở nhiều trường học các PTDH tối thiểu cho môn học tiếng Anh 
như đài catsette, điã CD vẫn còn thiếu, chứ chưa kể đến hệ thống tranh ảnh minh 
họa hay mô hình, vật thật, Điều này ảnh hưởng rất lớn đến vấn đề đổi mới 
PPDH và nâng cao hiệu quả của việc dạy và học tiếng Anh. 
 Thứ tư, học sinh không tự đổi mới phương pháp học. Trải qua một thời 
gian học tập ở cấp tiểu học và THCS, học sinh đã tự tìm ra cho mình một 
phương pháp học nhất định. Tuy nhiên, không phải phương pháp nào cũng còn 
phù hợp với các môn học ở cấp THPT, đặc biệt trong trong tình hình đổi mới 
PPDH như ngày nay mà mục tiêu là tạo nên sự chuyển biến, đưa học sinh trở 
thành chủ thể của mọi hoạt động học tập. Tuy nhiên, do thói quen hay do những 
hạn chế nhất định về năng lực học tập, học sinh vẫn giữ những phương pháp học 
tập cũ rất thụ động, không tự giác và tích cực. Điều này đã tạo nên một rào cản 
khiến học sinh không thể lĩnh hội hết tri thức của môn học. Các em không đủ tự 
tin hoặc không tự giác tham gia vào các hoạt động học tập. Điều này khiến cho 
tiết học trở nên vô cùng khó khăn và không hiệu quả. 
 Với tất cả những tồn tại trên, để quá trình dạy - học tiếng Anh đạt hiệu 
quả thì bản thân giáo viên phải biết khắc phục tất cả những hạn chế từ phía học 
sinh và những thiếu thốn về PTDH, tự đổi mới PPDH của mình, kết hợp với 
những KTDH mới bên cạnh việc tận dụng những điều kiện hiện tại nhằm “cách 
mạng hóa” một giờ học tiếng Anh truyền thống. 
3. Giải pháp nâng cao hiệu quả giờ học tiếng Anh bằng cách áp dụng kỹ 
thuật BRAINSTORMING. 
 Như đã đề cập, BSM là một kỹ thuật dùng sự hỗ trợ của sơ đồ tư duy 
nhằm tìm ra các giải pháp cho một vấn đề, và nó thật sự hiệu quả khi làm việc 
theo nhóm. Làm việc theo nhóm đã là một hình thức hoạt động mới nhằm đổi 
mới PPDH mà ở đó giáo viên chỉ giữ vai trò định hướng, tổ chức và cố vấn còn 
học sinh mới là chủ thể tích cực, chủ động tìm ra hướng giải quyết và tự giải 
quyết vấn đề. BSM sẽ phát huy tinh thần và khả năng hoạt động nhóm (team 
work) trong một giờ học tiếng Anh. Sự hợp tác này là không thể thiếu nếu muốn 
đạt được mục đích giao tiếp trong quá trình dạy - học Tiếng Anh nói riêng và 
ngoại ngữ nói chung. BSM có thể áp dụng trong nhiều khâu của quá trình lên 
lớp từ khâu vào bài (warm up), đến quá trình giải quyết các yêu cầu chính của 
 10