Chuyên đề Phương pháp giải toán oxit axit CO2(SO2) tác dụng với dung dịch bazơR(OH)2 môn Hóa học 9 - Đỗ Thị Hiền

p tạo hỗn hợp muối CaCO3 và Ca(HCO3)2, các em cho rằng phản ứng chỉ tạo muối trung hòa và Ca(OH)2 dư. Và rất nhiều sai lầm khác có liên quan đến bài toán về CO2 ( hoặc SO2 ) tác dụng với kiềm dạng R(OH)2. 
2. Giải pháp cải tiến
Để áp dụng chuyên đề, tôi thực hiện một số khâu quan trọng như sau:
- Điều tra trình độ HS, điều kiện học tập của HS. Hướng dẫn cách sử dụng sách tham khảo và giới thiệu một số sách của thư viện trường để học sinh mượn đọc.
- Chọn lọc và nhóm các bài toán theo dạng, xây dựng phương pháp giải chung cho mỗi dạng, biên soạn bài tập mẫu; bài tập vận dụng và nâng cao. Ngoài ra phải dự đoán những sai lầm mà học sinh có thể mắc phải.
- Lên kế hoạch về thời lượng cho mỗi dạng toán. 
- Tham khảo tài liệu, trao đổi với đồng nghiệp; nghiên cứu các đề thi HS giỏi của tỉnh Ninh Bình và một số tỉnh, thành phố khác, viết thành tài liệu riêng để bồi dưỡng học sinh.
* Nội dung
Ngoài việc phân tích, làm rõ bản chất của phản ứng, giáo viên còn phải biết sáng tạo trong cách phân dạng bài tập, nhằm giúp học sinh có định hướng rõ ràng về phương pháp giải. Đây là yêu cầu rất quan trọng vì nó có thể biến cái phức tạp trở thành những điều đơn giản.
Dựa vào số lượng của các dữ kiện và mục đích yêu cầu của đề bài tôi thường chia các bài toán về phản ứng CO2 ( SO2) tác dụng với kiềm R(OH)2 thành 4 dạng chính sau:
* Dạng 1: Xaùc ñònh muoái taïo thaønh khi bieát soá mol cuûa oxit CO2 (SO2) và bazơ R(OH)2.
* Dạng 2: Bieän luaän khoái löôïng muoái theo soá mol cuûa oxit CO2 (SO2) hoaëc bazô R(OH)2.
 * Dạng 3: Bieän luaän löôïng chaát tham gia döïa vaøo khoái löôïng cuûa muoái.
* Dạng 4: CO2 ( hoặc SO2) tác dụng với hỗn hợp bazơ X(OH)2 và YOH.
a) Phương pháp xác định nhanh loại muối tạo thành :
Căn cứ vào bản chất của phản ứng, chúng ta có thể kết luận nhanh loại muối tạo thành dựa theo tỷ số mol 
Nếu đặt thì có 5 trường hợp tạo muối như sau:
Giá trị T
Muối tạo thành
Chất dư
T >2
R(HCO3)2
CO2
T = 2
R(HCO3)2
vừa đủ
1< T < 2
Cả 2 muối
vừa đ...hương pháp song song 
 	Gọi x,y lần lượt là số mol của RCO3 và RHCO3 thì ta có:
	 CO2 + R(OH)2 RCO3 ¯ + H2O
	 x	x	 x	 (mol)
 2CO2 + R(OH)2 R(HCO3)2	
	2y	y	y	(mol)
	Ta có hệ phương trình : giải hệ tìm x,y.
Ví dụ: Dẫn 2,688 lít CO2 ( đktc) vào 200ml dung dịch Ba(OH)20,5M. Hỏi muối nào tạo thành ? bao nhiêu gam ?
* Phát hiện vấn đề : vì Þ tạo 2 muối ( có 2 cách giải)
* Bài giải : 
Cách 1: Phương pháp nối tiếp
	; 
	CO2 + Ba(OH)2 ® BaCO3 ¯ + H2O
Ban đầu:	0,12	0,1	 0	 	(mol)
Phản ứng:	0,1	0,1	0,1	
Sau p.ứng:	0,02	 0	0,1
Vì CO2 dư nên một phần kết tủa bị hòa tan :	
 CO2 + H2O + BaCO3 ® Ba(HCO3)2 
Ban đầu:	0,02	 0,1 	 0	 	(mol)
Phản ứng:	 0,02	0,02	0,02	
Sau p.ứng:	 0 	0,08	0,02
Cách 2: Phương pháp song song
Gọi x,y lần lượt là số mol của BaCO3 và Ba(HCO3)2 
	CO2 + Ba(OH)2 ® BaCO3 ¯ + H2O
	x 	x	x	(mol)
	2CO2 + Ba(OH)2 ® Ba(HCO3)2 
	2y	y	y	(mol)
Ta có hệ pt : giải ra được : 
Dạng 2: Xác định lượng muối tạo thành khi biết số mol của một chất tham gia CO2 ( SO2) hoặc bazơ R(OH)2.
Phương pháp giải: 
	Do không xác định được nên có thể xảy ra 3 trường hợp.
	+) Trường hợp 1: muối tạo thành là muối trung hòa. Xác định m1 ( g)
	+) Trường hợp 2: muối tạo thành là muối axit. Xác định m2 (g)
	+) Trường hợp 3: tạo ra hai muối. Tổng lượng muối :
 m1 < m < m2 ( nếu m1<m2)
 m2 <m < m1 ( nếu m2<m1)
b) Ví dụ: 
Hấp thụ hoàn toàn 2,24 lít khí SO2 (ở đktc) vào bình đựng dung dịch Ca(OH)2.Hỏi sau phản ứng muối nào tạo thành ? bao nhiêu gam ?
* Phát hiện vấn đề : không tìm được Þ bài toán có có thể xảy ra 3 trường hợp.
* Bài giải: 	 	
Vì chưa biết số mol Ca(OH)2 nên có thể xảy ra cả 3 trường hợp
*Trường hợp1: muối tạo thành là CaSO3.
	Ca(OH)2 + SO2 ® CaSO3 ¯ + H2O (1)
	Theo (1) : 
	Þ 
*Trường hợp2: Chỉ có muối Ca(HCO3)2 tạo thành.
	Ca(OH)2 + 2SO2 ® Ca(HSO3)2 	(2)
	Theo (2) : 
	Þ 
*Trường hợp3: Phản ứng tạo đồng thời 2 muối.
	Ca(OH)2 + SO2 ® CaSO3 + H2O (1)
	Ca(OH)2 + 2SO2 ® Ca(HSO3)2 (2)
	Vậy ta có : Þ 
 	Þ 10,1 (g) < < ...
Trường hợp 1: CO2 thiếu Þ Ca chưa chuyển hết thành kết tủa.
	CO2 + Ca(OH)2 ® CaCO3 ¯ + H2O
	0,01	0,01	0,01	(mol)
Trường hợp 2: CO2 dư, hòa tan một phần kết tủa CaCO3
	CO2 + Ca(OH)2 ® CaCO3 ¯ + H2O
	0,04	0,04	0,04	(mol)
	= 0,04 – 0,01 = 0,03 (mol)
CO2 + H2O + CaCO3 ® Ca(HCO3)2 
	0,03	¬ 0,03	(mol)
Nhận xét: 
Sai lầm của học sinh là thường không phát hiện ra trường hợp 2. Hoặc biện luận theo 3 trường hợp rất dài dòng, tốn nhiều thời gian. Vì thế khi gặp các bài tập này, tôi thường hướng dẫn các em phát hiện vấn đề và khẳng định bài toán dạng này luôn có 2 trường hợp.
Dạng 4: CO2 ( hoặc SO2) tác dụng với hỗn hợp bazơ X(OH)2 và YOH
Phương pháp giải:
Khi sục khí CO2 ( SO2 ) vào dung dịch chứa hỗn hợp bazơ X(OH)2 và YOH thì muối trung hòa tạo ra trước. Trình tự các phản ứng như sau:
	CO2 + Y(OH)2 ® YCO3 ¯ + H2O	(1)
	CO2 + 2XOH ® X2CO3 + H2O	(2)
	CO2 + H2O + X2CO3 ® 2XHCO3	(3)
	CO2 + H2O + YCO3 ® Y(HCO3)2 	(4)
Nhận xét: 
Nếu lượng kết tủa cực đại ( ) thì chắc chắn không có phản ứng (4). Bài toán có 3 trường hợp: chỉ xảy ra (1) ; xảy ra (1) và (2) ; xảy ra (1),(2),(3)
Nếu kết tủa không cực đại ( ) thì có 2 trường hợp: 
 +) TH1: Chỉ xảy ra (1) và Y(OH)2 chưa hết.
+) 	TH2: Đã xảy ra (4) và kết tủa bị hòa tan một phần.
ví dụ: Sục V lít CO2 ( đktc) tác dụng với 4 lít dung dịch A chứa NaOH 0,05M và Ba(OH)2 0,02M thu được 5,91 gam kết tủa. Tìm V.
*Phát hiện vấn đề: nên kết tủa chưa cực đại, bài toán có 2 trường hợp: hoặc chỉ xảy ra (1) hoặc đã xảy ra (4)
*Bài giải: 
	CO2 + Ba(OH)2 ® BaCO3 ¯ + H2O 	(1)
	CO2 + 2NaOH ® Na2CO3 + H2O	 	(2)
	Na2CO3 + CO2 + H2O ® 2NaHCO3 	 	(3)
	BaCO3 + CO2 + H2O ® Ba(HCO3)2 	(4)
 < 0,08 Þ bài toán có 2 trường hợp:
Trường hợp 1: Chỉ xảy ra (1) và Ba(OH)2 dư
	 Þ 
Trường hợp 2: Đã xảy ra (1),(2),(3),(4)
	 = ( 0,1 + 0,2 + 0,03 ) ´ 22,4 = 7,392 lít
III. Hiệu quả đạt được
Chuyên đề này đã góp phần nâng cao rất đáng kể chất lượng bồi dưỡng học sinh giỏi bộ môn Hóa học tại trường THCS Ninh An. Chuyên đề đã giúp các em tíc