Giáo trình - Tiết 3: Đại cương về dòng văn học chữ Hán - Trần Huy Bích

tÌnh NghŒ an. 
2) Trong bài ‘Écriture en Annam’ Çæng trên Bulletin de la Société des études indo-chinoises 
de Saigon (Saigon, 1er semestre, 1888, pp. 5-9), h†c giä TrÜÖng Vïnh Kš kh£ng ÇÎnh dân t¶c ta tØng 
có m¶t hŒ thÓng ch» vi‰t riêng và cho bi‰t Çó là lÓi ch» ghi âm. Sau ba th‰ k› bÎ tr¿c ti‰p Çô h¶ (tØ 
-111 ljn 186) , khi ch» Hán ÇÜ®c Sï Nhi‰p ph° bi‰n nhÜ m¶t væn t¿ chính thÙc và duy nhÃt h®p 
pháp, lÓi ch» cÛ dÀn dÀn bÎ mai m¶t. 
3) Trong cuÓn Thanh hóa quan phong soån næm Thành thái thÙ 15 (1903), nh¢m møc Çích 
sÜu tÆp các bài dân ca và ca diÍn Çình mi‰u tØ nhiŠu ÇÎa phÜÖng khác nhau cûa tÌnh Thanh hóa, nhà 
c¿u h†c VÜÖng Duy Trinh gi§i thiŒu m¶t bài dân ca MÜ©ng ÇÜ®c vi‰t ra theo lÓi ch» MÜ©ng. Ông 
nhân tiŒn trình bày cùng chua âm 35 ch» cái cûa hŒ thÓng ch» này và cho bi‰t theo ông, Çây chính 
là ch» vi‰t cûa ngÜ©i ViŒt c°: 
 ‘ThÆp châu (vùng ÇÃt ngÜ©i MÜ©ng ª) vÓn là ÇÃt nܧc ta. Trên châu còn có ch», lë nào mà 
dܧi ch® låi không? LÓi ch» châu là lÓi ch» nܧc ta Çó.’ (VÜÖng Duy Trinh, Thanh hóa quan phong, 
t© 69 b. Sàigòn : B¶ Væn hóa Giáo døc, 1973, trang 142). 
 HŒ thÓng ch» trình bày trong Thanh hóa quan phong là lÓi ch» ghi âm có xen m¶t vài ch» 
bi‹u š. Ngôn ng» ÇÜ®c ghi là m¶t t°ng h®p gi»a ti‰ng Thái ª Tây b¡c B¡c phÀn và ti‰ng MÜ©ng (rÃt 
gÀn v§i ti‰ng ViŒt). 
4) Trong ViŒt sº tân ܧc toàn biên vi‰t næm Thành thái thÙ 18 (1906), tác giä Hoàng ñåo 
Thành cho r¢ng thÙ ch» cûa nhiŠu s¡c dân vùng núi miŠn B¡c ViŒt Nam chính là ch» ViŒt c°: 
‘Nܧc Nam Ç©i xÜa h£n Çã có ch» vi‰t. N‰u không, làm sao ghi chép nh»ng viŒc cÛ? ChÌ khi 
Sï Nhi‰p dåy ch» m§i b¡t ÇÀu h†c væn Hán, dùng ch» Hán. Vì væn Hán thông døng Çã lâu nên ch» 
. 
2
cÛ không còn truyŠn. Thº xem dân núi rØng miŠn thÜ®ng du ÇŠu có ch» vi‰t, dân vÅn dùng v§i 
nhau, ch£ng lë chÌ riêng dân ª gi»a nܧc là không có ch» sao?’ (Hoàng ñåo Thành, ViŒt sº tân ܧc 
toàn biên, trích dÅn trong NguyÍn ñ°ng Chi, Viêt Nam c° væn h†c sº, trang 49). 
5) Trong ViŒt Nam c° væn h†c ... ÇÜ®c m¶t hŒ thÓng 
ch» vi‰t gÒm 9 nguyên âm và 18 phø âm. 
Cho dÀu thuª xÜa dân ViŒt tåi ÇÒng b¢ng có dùng ch» ñông sÖn hay ch» c° cûa ngÜ©i 
MÜ©ng, hiŒn nay chÜa tìm ÇÜ®c tài liŒu væn h†c nào chép b¢ng thÙ ch» này ngoåi trØ bài dân ca 
MÜ©ng nh¡c ljn trong Thanh hóa quan phong. 
II. TØ viŒc h†c ljn viŒc dùng ch» Hán Ç‹ sáng tác 
 Theo các giáo sÜ DÜÖng Quäng Hàm và Nghiêm Toän, các quan låi Trung hoa dåy dân ViŒt 
h†c ch» Hán nguyên chÌ do m¶t nhu cÀu th¿c tiÍn: Çào tåo m¶t l§p ngÜ©i phø giúp trong viŒc hành 
chánh. Tuy nhiên v§i th©i gian, mÓi ti‰p xúc ngày m¶t nhiŠu, các nhu cÀu ngày m¶t tæng, s¿ h†c 
ch» Hán cÛng ÇÜ®c phát tri‹n thêm. M‡i khi Trung hoa có loån (loån VÜÖng Mãng, loån Tam quÓc, 
loån ThÆp quÓc NgÛ Çåi ..) m¶t sÓ nho sï trí thÙc låi tránh nån sang xÙ ta, góp phÀn thêm vào viŒc 
truyŠn bá Hán h†c. DÀn dÀn các tÜ tܪng Kh°ng giáo, Lão giáo và væn h†c Trung hoa c° ÇÜ®c 
truyŠn bá ª nܧc Nam. 
 PhÆt giáo vào ViŒt Nam vØa do ÇÜ©ng bi‹n tØ ƒn Ƕ, Tích lan, vØa do ÇÜ©ng b¶ qua Trung 
hoa. NhiŠu kinh sách Çã ÇÜ®c dÎch tØ ch» Phån sang ch» Hán. Do Çó, trong nh»ng næm cuÓi cûa th©i 
kÿ B¡c thu¶c, nhiŠu vÎ thiŠn sÜ ViŒt rÃt giÕi ch» Hán và tinh thông Hán h†c. 
 Sau hÖn 1000 næm B¡c thu¶c, t§i khi dân ta lÃy låi ÇÜ®c t¿ chû thì ch» Hán Çã có m¶t ÇÎa vÎ 
v»ng ch¡c. Các triŠu Çåi ViŒt ti‰p tøc dùng ch» Hán trong luÆt lŒ, væn thÜ hành chánh, cÛng nhÜ 
trong viŒc h†c, viŒc thi. Nho sï, trí thÙc ti‰p tøc dùng ch» Hán trong viŒc biên khäo và sáng tác. Bên 
cånh dòng væn chÜÖng truyŠn khÄu, tiŠn nhân ta Çã có thêm dòng væn h†c ch» Hán. 
Ch» Hán còn ÇÜ®c sº døng tåi m¶t sÓ quÓc gia ñông Á khác nhÜ NhÆt, Hàn quÓc (Cao ly). 
Trong viŒc bang giao gi»a Trung hoa, NhÆt bän, Hàn quÓc và ViŒt nam th©i trܧc, Hán t¿ là phÜÖng 
tiŒn truyŠn Çåt chung. Tuy dùng ch» Hán, tiŠn nhân ta không phát âm giÓng ngÜ©i Trung hoa nhÜng 
ViŒt hoá cách džc thành âm Hán ViŒt. 
. 
3
III. M¶t cÓ g¡ng nh¢m hûy diŒt dÃu tích væn hóa ViŒt 
Các tác phÄm væn h†c cûa dân t¶...ho quân lính hÍ thÃy sách vª, væn t¿ ª bÃt cÙ nÖi nào 
là phäi ÇÓt ngay, không ÇÜ®c lÜu låi.’ (trích ViŒt kiŒu thÜ, hay ‘sách vŠ ÇÜ©ng núi nܧc ViŒt ’, cuÓn 
sº thuÆt låi viŒc Çem quân sang nܧc Nam do Lš Væn PhÜ®ng, sº thÀn nhà Minh chép, l©i t¿a vi‰t 
næm 1540, Quy‹n II, các t© 25a và 49a). 
 Song song v§i viŒc phá hûy, quan låi nhà Minh thu Çoåt rÃt nhiŠu tài liŒu væn hóa cûa dân 
t¶c ViŒt ÇÜa vŠ Trung hoa. Theo h†c giä Lê Quš ñôn trong ñåi ViŒt thông sº, ‘Tܧng nhà Minh là 
TrÜÖng Phø (lên cÀm quyŠn sau khi Chu Næng qua Ç©i) lÃy h‰t sách vª c° kim cûa ta gºi theo ÇÜ©ng 
sông vŠ Kim læng’ (kinh Çô ÇÀu tiên cûa nhà Minh, nay là Nam kinh). 
 TØ Çó cho t§i h‰t 20 næm Çô h¶ (1407-1427), quan låi và binh lính nhà Minh tÆn l¿c thi hành 
chính sách hûy diŒt væn hóa trên. Khi VÜÖng Thông bó bu¶c phäi rút quân vŠ nܧc cuÓi næm 1427, 
theo sº gia Ngô Sï Liên, ‘sách vª cä nܧc chÌ còn là m¶t ÇÓng tro tàn.’ HÀu h‰t biên khäo và sáng 
tác cûa dân t¶c ta trܧc cu¶c Çô h¶ cûa nhà Minh, cho t§i nay vÅn chÜa tìm låi ÇÜ®c. Theo h†c giä 
Lš Tº TÃn (nºa ÇÀu th‰ k› XV), di sän væn hóa các Ç©i trܧc ‘træm ngàn phÀn chÌ còn ÇÜ®c 1, 2’ 
(‘tÒn giä, thiên bách cÆn nhÃt nhÎ’). Theo nhiŠu nhà nghiên cÙu væn h†c, m¶t sÓ thÖ væn sáng tác 
trong các Ç©i Lš TrÀn nay Çã tìm låi ÇÜ®c ‘chÌ là m¶t cái bóng’ cûa nŠn væn h†c r¿c r« th©i Lš TrÀn. 
IV. Các tác phÄm chính cûa dòng væn h†c ch» Hán 
A. ThÖ væn 
1) Nh»ng vÀn thÖ ÇÀu tiên do ngÜ©i ViŒt sáng tác b¢ng ch» Hán hiŒn còn gi» ÇÜ®c là tác 
phÄm cûa hai vÎ thiŠn sÜ: l©i sÜ ñ‡ Pháp ThuÆn Ùng khÄu làm ti‰p hai câu thÖ cûa sÙ TÓng, Lš 
Giác, và bài thÖ thiŠn sÜ Ngô Chân LÜu vâng mŒnh vua Lê ñåi Hành làm Ç‹ tiÍn Lš Giác vŠ nܧc 
(næm 987). 
2) Trong Ç©i Lš, rÃt nhiŠu thi sï n°i danh là các vÎ thiŠn sÜ: các sÜ Vån Hånh, Khánh HÌ, 
Mãn Giác, Viên Thông, Không L¶... Các nhà nghiên cÙu væn h†c cÛng Çã tìm låi ÇÜ®c thÖ cûa m¶t 
vÎ danh tܧng (Lš ThÜ©ng KiŒt), hai vÎ vua (Thái tông, Nhân tông), và m¶t vÎ quan cao cÃp (ThÜ®ng 
thÜ ñoàn