Kế hoạch bài dạy Ngữ văn Lớp 10 - Văn bản "Tấm Cám" - Trường THPT Nguyễn Khuyến

 TẤM CÁM
 ( Truyện cổ tích)
Tiết: 13
Ngày soạn: Ngày dạy:
A-MỤC TIÊU BÀI HỌC
1. Kiến thức:
- Những mâu thuẫn, xung đột giữa dì ghẻ và con chồng trong gia đình phụ quyền thời cổ, giữa thiện 
và ác trong xã hội. Sức sống mãnh liệt của con người và niềm tin của nhân dân. 
- Kết cấu của truyện cổ tích : người nghèo khổ, bất hạnh trải qua nhiều hoạn nạn cuối cùng được 
hưởng hạnh phúc. Sử dụng hợp lí, sáng tạo các yếu tố thần kì.
2. Kĩ năng:
- Biết cách đọc-hiểu một truyện cổ tích thần kì, nhận biết truyện cổ tích thần kì qua đặc trưng thể 
loại.
3. Thái độ, phẩm chất:
- Có được tình yêu đối với người lao động, củng cố niềm tin vào sự chiến thắng của cái thiện, của 
chính nghĩa trong cuộc sống. Biết yêu lẽ phải, công bằng, biết đấu tranh để bảo vệ cái thiện, chính 
nghĩa, biết lên án diệt trừ cái ác, cái xấu.
4. Năng lực
- Năng lực tự chủ và tự học, năng lực hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo; năng lực 
thẩm mỹ, năng lực tư duy; năng lực sử dụng ngôn ngữ.
II. PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC
 1.Phương pháp: thuyết trình, hoạt động nhóm, đối thoại, diễn kịch
 2. Phương tiện
 GV: SGK, SGV Ngữ văn 10, Tài liệu tham khảo, Thiết kế bài giảng
 HS: SGK, vở soạn, tài liệu tham khảo, dàn dựng kịch bản, phân vai, diễn kịch
III. TIẾN TRÌNH DẠY HỌC
1. Hoạt động khởi động 
Cho học sinh xem 2 video quay lại phần học nhóm tại nhà của học sinh.
- CH1: em hãy cho biết, trong 2 video trên các bạn học sinh đang gặp phải những khó khăn 
gì trong quá trình đọc hiểu bài Tấm Cám tại nhà?
 Dự kiến câu trả lời:
+ Xác định các mối quan hệ giữa các nhân vật trong truyện?
+ Kết thúc truyện hợp lí hay không? Cô Tấm hiền hay không hiền ?
- CH2: Trong quá trình tìm hiểu bài ở nhà, em hãy nêu các cách tiếp cận, đọc hiểu văn bản 
Tấm Cám?
 Dự kiến câu trả lời:
+ Tiếp cận văn bản từ nhân vật
+ Tiếp cận văn bản từ đặc trưng thể loại
Giáo viên: Như vậy chúng ta có rất nhiều cách để tiếp cận 1 văn bản văn học dân gian, ngày 
hôm nay cô sẽ hướng dẫn các em tiếp cận truyện cổ tích Tấm Cám theo 1 hướng mới: 
Truyện Tấm Cám dưới góc độ văn hóa
Là người Việt Nam, chắc hẳn, trong thời ấu thơ của mình, ai cũng đã từng hơn một lần được 
nghe kể truyện cổ tích Tấm Cám. Như cây đa trăm tuổi trước sân đình, như dòng nước sông 
quê dịu mát và trong lành, như mái rơm mái rạ hiền hòa và ấm áp, truyện cổ tích Tấm Cám 
đã song hành cùng bao thế hệ người Việt để an ủi, nâng đỡ, khích lệ mỗi con người trước 
cuộc sống bấp bênh, nhiều rủi ro, bất công và oan trái. Đồng thời truyện còn đem đến cho chúng ta những nét văn hóa trong gia đình Việt, những phong tục truyền thống của dân 
gian. Thật là thiếu sót khi tìm hiểu tác phẩm này mà quên đi những yếu tố văn hóa đó.
2. Hoạt động hình thành kiến thức mới 
 Hoạt động của giáo viên và học sinh Nội dung cần đạt
GV hướng dẫn hs tìm hiểu phần tiểu I. Tiểu dẫn
dẫn. 1. Thể loại
Học sinh chuẩn bị ở nhà: - Khái niệm: SGK/18
- nhóm 2,4: giới thiệu về truyện cổ tích - Phân loại:
( khái niệm, phân loại, đặc trưng, nội + Truyện cổ tích thần kì
dung của truyện cổ tích ) + Truyện cổ tích sinh hoạt
2 nhóm chuẩn bị bài ở nhà vào giấy A0 + Truyện cổ tích loài vật.
HS nhóm 2 sử dụng phương pháp thuyết - Đặc trưng truyện cổ tích thần kỳ: 
trình (sơ đồ tư duy) để trình bày + Có sự tham gia của các yếu tố thần kì.
Học sinh nhóm 4 bổ sung + Đối tượng: Con người nhỏ bé trong xã hội.
Giáo viên chốt lại + Kết cấu phổ biến: Nhân vật chính trải qua 
 hoạn nạn cuối cùng được hưởng hạnh phúc 
. thoả nguyện mơ ước .
 - Nội dung: Thể hiện mâu thuẫn, xung đột 
 trong gia đình, ngoài xã hội; cuộc đấu tranh 
 giữa thiện – ác, tốt – xấu; đề cao cái thiện phê 
 phán cái ác; thể hiện mơ ước thiện chiến thắng 
 ác, xã hội công bằng hạnh phúc. Kết thúc: có 
 hậu.
 2. Văn bản
Học sinh nhóm 1,3: giới thiệu ngắn gọn - Thể loại: Truyện cổ tích thần kì.
về truyện cổ tích Tấm Cám (thể loại, bố → Được phổ biến ở nhiều dân tộc khác nhau 
cục và tóm tắt) trên thế giới.
Riêng phần tóm tắt: học sinh kể tóm tắt - Tóm tắt văn bản: 
bằng tranh hoặc sơ đồ các sự việc, chi tiết - Bố cục
tiêu biểu. + Mở truyện: . Việc nặng: giới thiệu các 
 nhân vật và hoàn cảnh truyện.
 + Thân truyện: Một hôm . Về cung: diễn 
 biến truyện.
 \ Tấm ở với dì ghẻ và Cám đến khi trở thành 
 hoàng hậu
 \ Tấm bị giết và hóa thân
GV mr: Truyện cổ tích Tấm Cám được + Kết truyện: Tấm trở về làm hoàng hậu và trả 
phổ biến ở nhiều dân tộc trên thế giới. thù mẹ con Cám.
Theo thống kê của nữ sĩ người Anh, trên - Chủ đề: phản ánh số phận của cô gái mồ côi 
thế giới có 564 kiểu truyện Tấm Cám. Ở bất hạnh với ước mơ chiến thắng cái ác để 
Việt Nam có 30 kiểu truyện Tấm Cám giành và giữ hạnh phúc.
+ Ở Châu Âu: Lọ lem, Cô Tro bếp
+ Dân tộc Thái: Ý Ưởi- Ý noong
+ Dân tộc Chàm: Chiếc giày vàng II. Đọc hiểu văn bản
 1. Đọc văn bản
+ GV: HD HS tiếp cận cận văn bản 
bằng cách kể chuyện và diễn xuất ( 
đóng vai) Chú ý: giọng kể chuyện chậm 
rãi, biểu cảm, phù hợp tính cách các nhân 
vật
Học sinh đọc diễn cảm
Giáo viên cho học sinh nghe 1 đoạn video 
đọc diễn cảm truyện Tấm Cám
 2. Đọc hiểu chi tiết
GV hướng dẫn hs tìm hiểu văn bản 1. Văn hóa gia đình- văn hóa ứng xử trong 
 truyện cổ tích Tấm Cám
- trong tác phẩm xuất hiện các mối quan 
hệ ứng xử giữa các nhân vật nào? Trong 
đó mối quan hệ nào là chủ yếu?
Học sinh trả lời
+ ứng xử cha con (Tấm- cha)
+ ứng xử giữa Tấm- dì ghẻ
+ ứng xử giữa Tấm- Cám
+ ứng xử giữa Tấm- vua
+ ứng xử giữa Tấm- bà lão hàng nước
Như vậy, trong các mối quan hệ trên ta 
thấy những mqh sau là chủ yêu:
+ ứng xử giữa Tấm- dì ghẻ
+ ứng xử giữa Tấm- Cám
+ ứng xử giữa Tấm- vua
Và chúng ta nhận ra đó là mqh giữa 
những con người trong 1 gia đình (dì 
ghẻ- con chồng, 2 chị em cùng cha khác 
mẹ, vợ chồng). Trước tiên chúng ta cùng 
tìm hiểu văn hóa ứng xử trong gia đình a. ứng xử giữa Tấm- mẹ kế
qua truyện cổ tích Tấm Cám * Trước khi Tấm trở thành hoàng hậu:
 - Lối ứng xử của Dì ghẻ với Tấm:
 + Dì ghẻ dồn hết việc nhà cho Tấm: chăn trâu, 
Giáo viên chia 3 tổ, mỗi tổ chia thành 3 gánh nước, thái khoai, vớt bèo 
nhóm nhỏ, mỗi nhóm giải quyết 1 nhiệm + Dì ghẻ lừa Tấm giết cá bống ăn thịt
vụ + Dì ghẻ không cho Tấm đi dự hội: trộn lẫn 
+ nhóm 1: ứng xử giữa Tấm và dì ghẻ thóc, gạo, bắt Tấm nhặt
+ nhóm 2: + ứng xử giữa Tấm- Cám + Khi Tấm đi thử giày, mụ dì ghẻ bĩu môi 
+ nhóm 3: ứng xử giữa Tấm- vua khinh bỉ
Phiếu học tập: tình cảm giữa Tấm và dì ghẻ ngày 1 căng 
CH1: những chi tiết nào trong truyện đã thẳng và trở thành mâu thuẫn, xung đột.
thể hiện rõ nhất những quan hệ ứng xử - Lối ứng xử của Tấm với dì ghẻ: ngoan ngoãn, này? vâng lời; còn người dì ghẻ luôn tìm cách hãm 
CH2: Em có nhận xét gì về các mối quan hại Tấm
hệ này? Lý giải? mối quan hệ đầy mâu thuẫn, đố kị trong gia 
CH3: Em có nhận xét gì lối ứng xử giữa đình có mẹ kế- con chồng. Mà ông cha ta đã 
các nhân vật với nhau? từng có câu: 
- Đại diện nhóm 1 trình bày 1 mối quan Mấy đời bánh đúc có xương
hệ. Các nhóm khác đối chiếu bổ sung Mấy đời dì ghẻ mà thương con chồng
 *Sau khi Tấm thành hoàng hậu
 + Dì ghẻ tìm cách tiêu diệt Tấm: lừa Tấm trèo 
Bắt đầu cho những xung đột của tác cau, giết Tấm; đưa Cám vào cung thay thế 
phẩm là mối quan hệ dì ghẻ - con chồng, Tấm.
sự phân biệt đối xử giữa những đứa con + Dì ghẻ trở thành trợ thủ đặc lực giúp Cám 
không cùng chung dòng máu. giết Tấm
 mâu thuẫn ngày càng trở nên gay gắt, quyết 
 liệt
 b. Ứng xử giữa Tấm- Cám (2 chị em cùng 
 cha khác mẹ)
 * Trước khi Tấm trở thành hoàng hậu:
- Đại diện nhóm 2 trình bày 1 mối quan - Tấm: thành thật, nhường nhịn Cám
hệ. Các nhóm khác đối chiếu bổ sung - Cám: đố kị, gian xảo, dối trá
 + lười biếng, ham chơi, không chịu làm gì cả
 + lừa Tấm, trút hết giỏ tép, giành phần thưởng 
 yếm đỏ
Giáo viên giảng mr: + lừa Tấm đi chăn trâu đồng xa, giết cá bống ăn 
 Sự bất công thể hiện không chỉ ở thịt
những gì mà mụ dì ghẻ đối xử với Tấm xuất phát từ sự đố kị nhỏ nhặt, tình cảm và 
kiểu con yêu - con ghét, mà mầm mống ấy cách ứng xử giữa Tấm- Cám ngày càng rạn nứt 
đã nảy nở sang người em khác mẹ với cô: và bắt đầu trở thành xung đột.
Cám được nuông chiều bởi sự thiên vị đã * Khi Tấm được làm hoàng hậu
tất yếu bộc lộ sự ích kỉ, tranh giành phần Tấm Cám
hơn, xem việc Tấm bị thiệt thòi như một - Về giỗ bố: trèo cây - Cùng mẹ đẵn gốc 
tất yếu. cau cau giết Tấm
 Mầm ác cứ lớn dần từ việc Cám lừa - Ngã chết đuổi - Lấy quần áo của 
Tấm tranh giỏ tép để được chiếc yếm đỏ Tấm, vào cung.
ban đầu cho đến việc hai mẹ con dì ghẻ - Hóa thành chim - Giết vàng anh, vứt 
dồn mọi việc nặng nhọc sang cho Tấm, vàng anh lông chim ra ngoài 
 vườn.
hành hạ cô chăn trâu cắt cỏ đồng xa để 
 - Hóa thành 2 cây - Chặt xoan đào, 
bọn chúng ở nhà thực hiện những mưu 
 xoan đào đóng khung cửi.
mô đen tối. Điều đáng nói là trong mối 
 - Hóa thành khung - Đốt khung cửi.
quan hệ này, hầu như Tấm chưa hề có 
 cửi.
phản ứng gì mà chỉ biết bưng mặt khóc. 
 Mối quan hệ giữa Tấm- Cám đã trở thành 
 Câu chuyện phát triển theo hướng xung đột 
 mâu thuẫn, xung đột một mất một còn , thúc 
càng trở nên gay gắt: hai mẹ con Cám hưởng 
 đẩy cốt truyện phát triển. Cuộc đấu tranh giữa 
thụ niềm vui hội hè còn Tấm phải âm thầm 
 Tấm và Cám chính là cuộc đấu tranh không tủi hể gạt qua khát khao được đi chơi để khoan nhượng giữa cái thiện- cái ác.
hoàn thành công việc mà dì ghẻ bày ra hành 
hạ cô. Nhưng rồi cuối cùng Tấm cũng đã 
được đi hội.
Những tưởng cuộc đời Tấm sẽ sang trang 
sau khi thử vừa chiếc hài đánh rơi, được đón 
về cung vua, giống như cô bé Lọ Lem được 
hưởng hạnh phúc cùng hoàng tử trong câu 
chuyện cổ nước ngoài. Thế nhưng truyện 
Tẩm Cám đã chuyển sang một loạt những 
xung đột mới gay gắt hơn. Sự đố kị, lòng ích 
kỉ đã khiến cho hai mẹ con Cám không 
buông tha Tấm. Chúng không chấp nhận 
hạnh phúc đến dễ dàng với cô gái xinh đẹp 
dịu hiền. Tội ác của mẹ con Cám phát triển ở 
mức độ tinh vi hơn, bắt đầu từ một thủ đoạn 
lừa đảo đánh đúng lòng hiếu thảo của Tấm. 
Tấm chết vì chính sự ngây thơ không mảy 
may đề phòng dã tâm của mẹ con Cám. 
Nhưng cũng bắt đầu từ thời điểm này, hàng 
loạt quá trình hóa thân thần kì của Tấm đã 
thể hiện một nhận thức mới, gắn những hình 
tượng bất tử là một truyền thông độc đáo của 
truyện cổ tích thần kì Việt Nam, khẳng định 
sức sông mạnh mẽ và ý chi tranh đấu của 
người bình dân vượt lên các thế lực bạo tàn. c. Ứng xử giữa Tấm- nhà vua (vợ chồng)
 - Tình cảm gắn bó vợ chồng:
- Đại diện nhóm 3 trình bày 1 mối quan + Tấm:
hệ. Các nhóm khác đối chiếu bổ sung \ Khi là hoàng hậu, Tấm vẫn dệt vải, giặt quần 
 áo, phơi áo cho chồng.
 \ Khi hóa thân thành chim Vàng anh, cây xoan 
Miếng trầu têm cánh phượng là dấu ân đào, Tấm luôn trở về quấn quýt bên nhà vua
gặp gỡ giữa Tấm với vua - người chồng + Vua: Khi Cám vào cung thay Tấm làm hoàng 
chung thủy không nguôi nhớ về cô Tấm hậu, vua vẫn không nguôi nhớ đến Tấm.
thảo hiền nết na xinh đẹp. Lẽ công bằng - Triết lí tình nghĩa: 
được lập lại, lần này không do bàn tay + tình yêu lứa đôi chung thủy
của Bụt giúp, mà chính từ phẩm chất + ý thức quyết tâm bảo vệ hạnh phúc lứa đôi, 
của Tâm, từ sự sống bất tử của cái thiện hạnh phúc gia đình. 
vượt lên mọi mưu mô độc ác. Vua không => Nhận xét: Phản ánh các phương diện khác 
phải đại diện của thế lực thống trị mà nhau của văn hóa ứng xử trong gia đình Việt: 
chỉ là hiện thân của một lẽ công bằng. lối ứng xử vụ lợi của những con người ích kỉ, 
Cung vua và cuộc sống dân dã ấy không lối ứng xử tình thương, lối ứng xử theo đạo 
quá cách xa như những câu chuyện cổ hiếu .của những con người trọng tình nghĩa.
tích về sau. d. Yếu tố thần kì
Giáo viên gợi dẫn: Trong các mối quan - Nhân vật thần kì: Bụt
hệ trên, có những mối quan hệ đã được - Con vật thần kì: cá bống, gà, chim sẻ, ngựa, 
giải quyết nhưng cũng có những mối quan voi 
hệ chưa được giải quyết triệt để. Và để - Sự hóa thân của Tấm : chim vàng anh, cây 
giải quyết được những mối quan hệ đó, xoan đào, khung cửi, quả thị rồi trở lại làm 
tác giả dân đã sử dụng yêu tố nào? Tìm người.
những chi tiết trong văn bản để minh họa Vai trò: 
cho yếu tố đó? Vai trò của yếu tố đó trong + Đây là thủ pháp nghệ thuật gắn với nội dung 
truyện cổ tích? của truyện. 
Tác giả dân gian cũng như độc giả dân + Yếu tố thần kì trong cổ tích xét cho kĩ không 
gian để cho trí tưởng tượng bay bổng phải chủ yếu là sản phẩm của đầu óc mê tín mà 
theo những sự kiện kì diệu trong truyện là phương diện cần thiết cho tác giả dân gian có 
không phải vì thực tâm tin - ít ra thì thể đưa sự phát triển tình tiết theo ý muốn của 
cũng không hoàn toàn tin - rằng những mình.
sự kiện đó là có thực nhưng chủ yếu là 
vì những sự kiện đó cần thiết cho việc 
giải quyết những vấn đề mà thực tế cuộc 
sông trong xã hội cũ chưa cho phép giải 
quyết hoàn toàn như ý muôn như ước 
vọng của nhân dân. Yếu tố thần kì trong 
cổ tích xét cho kĩ không phải chủ yếu là 
sản phẩm của đầu óc mê tín mà là 
phương diện cần thiết cho tác giả dân 
gian có thể đưa sự phát triển tình tiết 
theo ý muốn của mình.Nhờ vậy mà Tấm 
đã thể hiện được tất cả những gì mà tác 
giả dân gian gửi gắm. Đó là khát vọng 
ước mơ, là quan niệm triết lí về cuộc 
sống, cuộc đời với quy luật nhân quả từ 
nghìn đời nay của cha ông.
4. Hoạt động thực hành và vận dụng
Bài tập 1
Trong phần kết câu chuyện cổ tích bằng thơ Con gà trống vàng, Puskin đã viết:
Truyện cổ tích là bịa đặt
Nhưng ẩn chứa bài học
Cho lớp trẻ hiền ngoan
Theo anh chị, Puskin muốn nói gì với người đọc qua những vần thơ trên?
Gợi ý:
- truyện cổ tích là 1 sản phẩm tinh thần độc đáo của tác giả dân gian.
- Truyện cổ tích luôn chứa đựng những bài học làm người, những lời răn dạy về lẽ sống đẹp.